Bursztyniarstwo ludowe

#Bursztyniarstwo ludowe

Bursztyniarstwo ludowe rozwinęło się na Kurpiach w XIX wieku dzięki złożom bursztynu kopalnego.
Po drugiej wojnie światowej można było spotkać na targach i jarmarkach na Kurpiach bursztyniarzy ze swymi wyrobami. Aktualnie bursztyniarstwo ludowe prawie zanikło.

Skamieniała żywica drzew iglastych licząca od 40 milionów do 50 milionów lat zachwyciła ludy pierwotne, starożytnych Rzymian i mazowieckich Kurpiów. Może występować w barwach od jasnożółtej do brunatnej, czerwonawej, białej i czarnej. Używana od najdawniejszych czasów do wyrobu biżuterii
i przedmiotów ozdobnych.

Bursztyn wprawił w zdumienie starożytnych Greków, kiedy potarty suknem zaczął wykazywać własności przyciągające. Nie mogąc wyjaśnić tego zjawiska nazwali bursztyn elektronem, uznali za przedmiot magiczny i otaczali szacunkiem jako „święty kamień”,

Minerał ten był tak popularny, że już w starożytności stał się przedmiotem handlu. Od połowy pierwszego tysiąclecia p.n.e. z południowego wybrzeża Bałtyku do północnej Italii prowadził szlak handlowy nazywany bursztynowy. Faktorie lub centra plemienne handlujące bursztynem znajdowały się nad dolną Wisłą, Gopłem, w pobliżu Kalisza i Wrocławia. Istnienie szlaku potwierdzają antyczni pisarze Tacyt, Pliniusz i liczne źródła archeologiczne, np. skład bursztynu mający około 1500 kg surowca odkryty we Wrocławiu. Największy wzrost handlu bursztynem nastąpił w okresie wpływów rzymskich od I wieku do V wieku. Rozwinął się handel wymienny, w zamian za bursztyn i inne towary, np. niewolników, oprócz monet napływały z imperium rzymskiego naczynia ceramiczne, z brązu ze szkła, ozdoby, różnego rodzaju przedmioty, tak liczne odkryte w grobach książęcych i archeologicznych skarbach.

Na ziemiach polskich bursztyn wydobywano z dna Bałtyku i niektórych jezior. Trudnili się tym rybacy, traktując to zajęcie jako dodatkowo, oprócz połowu ryb. Innym sposobem pozyskiwania bursztynu było jego wykopywanie z ziemi na terenie Kaszub, Warmii, Mazur i Kurpiach. Bursztyn na ziemiach polskich nazywany był także jantarem, obrabiany był przez znanych rzemieślników, którzy eksportowali swoje wyroby w świat, oraz przez chłopów, którzy wyłowiwszy lub wyorawszy bursztyn, wykonywali z niego ozdoby dla żon, córek, narzeczonych, czy sobie.

W końcu XV wieku powstał duży ośrodek obróbki minerału w Gdańsku – w 1526 r. cech bursztynników liczący 46 warsztatów. W kolejnych latach w Słupsku, Elblągu i Kamieniu Pomorskim. Rozkwit rzemiosła bursztynowego rozwinął się XVII wieku i XVIII wieku. W tym okresie gdańszczanie tworzyli słynną Komnatę Bursztynową do pałacu w Carskim Siole. W XIX wieku obróbka bursztynu została poddana reglamentacji prowadzonej przez administrację pruską. Wykonywały ją warsztaty cechowe, skąd gotowe wyroby rozprowadzali kupcy. Obróbka bursztynu rozwinęła się w tym czasie w okolicach Ostrołęki i Mszyńca, gdzie obficie występował bursztyn kopalny. Działalność ta trwała prawie sto lat. Obok pracowni rzemieślniczych w Ostrołęce i Mszyńcu dość powszechnie wyrobem ozdób bursztynowych trudnili się chłopi. Latem pracowali w polu, jesienią kopali bursztyn, a zimą zajmowali się bursztyniarstwem. Zjawisko to w formie w szczątkowej przetrwało do czasów współczesnych.

Niedoskonały warsztat, oparty głównie na tokarce wykonanej z kołowrotków był przyczyną powstawania charakterystycznego kształtu spłaszczonej kuli dla ozdób kurpiowskich. W bursztynie wykonywano również rzeźby używając rylców. Wyrzeźbione kształty polerowano kredą i suknem.

Źródła:

- „Ginące zawody w Polsce” Zbigniew Adam Skuza